Historia

"Nasza Osada to Wojsławice,

Nazwę swą ma od Wojsława,

Piękne są wokół niej okolice,

Znana jej przeszłość i sława."

To fragment hymnu, który to jeszcze kilka lat temu śpiewałem wraz z innymi uczniami na różnych uroczystościach. Słowa te dość jasno określają skąd wzięła się nazwa naszej miejscowości. Wojsław to „mocne” staropolskie imię męskie, złożone z członów Woj- (czyli wojownik) oraz –sław (czyli sława). W skrócie oznacza to „sławnego wojownika”, takiego, który wykazał się podczas bitwy.

Wiemy już zatem skąd wzięła się nazwa miejscowości aczkolwiek nie znalazłem potwierdzających danych aby ktoś taki jak rycerz Wojsław faktycznie urzędował na terenie Wojsławic. Trzymając się suchych, historycznych faktów można przypuszczać, że osadnictwo na terenie naszej gminie rozpoczęło się dość dawno temu.

Kilka lat przed wybuchem najkrwawszego konfliktu w historii globu, w 1934 roku w okolicach wsi Poniatówka odkryto kamienny grób skrzynkowy datowany na pierwsze tysiąclecie p. n.e. Na terenie gminy odnajdowano także groby popielnicowe, toporki, grociki z krzemienia czy wczesonośredniowieczne kurhany. Można także przypuszczać, że zamek w Wojsławicach został wzniesiony w miejscu dawnego grodu.

Z 1399 pochodzi najstarsza wzmianka mówiąca o tym, że „Wojsławice należą do Wronka” jednak nie wiadomo kim był owy Wronko ani czy chodziło o nasze Wojsławice.

Album studentów Akademii Krakowskiej z1404 roku wspomina o trzech młodzieńcach, braciach. Panowie:Andreas, Nicolas, Johannes Roslay de Voyslawycze dioec. Chelmensis to prawdopodobnie pierwsi znani mieszkańcy tych terenów.

Rok 1434 oficjalnie uważa się za początek Wojsławic. Z tego właśnie roku pochodzi wzmianka o wsi Wojsławice należącej do katolickiej parafii kumowskiej.

Następnie wieś Wojsławice sam Władysław Jagiełło nadał na własność niejakiemu Janowi Czyżowskiemu, herbu Półkozic, kasztelanowi krakowskiemu. Wtedy to też właśnie Wojsławice ze wsi przekształciły się w miasto. Prawa miejskie przyznane zostały około 1440 roku (niektóre źródła podają dokładnie rok 1437). Nowy właściciel ufundował drewniany kościół Najświętszej Maryi Panny i Wszystkich Świętych. Wybudowano także warowny zamek na wzgórzu jakieś pół kilometra na południowy wschód od miasta.

W 1439 roku w Korczynie odbywa się zjazd szlachty na którym występuje niejaki Mikołaj Wroch z Wojsławic.

Z 1445 roku pochodzi pierwsza wzmianka o wojsławickich Żydach. Pozostaną oni na tych terenach przez następne 500 lat.

Ponad 20 lat później, w 1466 roku zwołano tutaj sejmik ziemi chełmskiej co świadczyło o tym, że Wojsławice były dobrze rozwiniętym i prosperującym miastem.

Pod koniec XV wieku, w 1490 roku miasteczko zostaje częściowo zniszczone w trakcie najazdu Tatarów, spalony zostaje także kościół.

W 1497 roku na zamku zatrzymuje się wielki mistrz krzyżacki Jan von Tieffen, który podążał z pomocą królowi Janowi Olbrachtowi.

Następnie miasto w drodze spadku przechodzi w ręce Jakuba Zakliki ale od 1499 roku Wojsławice są już w posiadaniu Hieronima Zaklika Czyżowskiego herbu Topór. Nowy właściciel zwalnia mieszkańców na 10 lat od obowiązków względem miasta i pomaga odbudować częściowo zniszczone Wojsławice. W 1508 roku potwierdza przywileje lokacyjne. W akcie powtórzenia lokacji miejskiej mowa jest o istniejącym w Wojsławicach kościele oraz trzech cerkwiach prawosławnych – św. Eliasza, św. Onufrego i św. Praksedy.

Wraz z początkiem XVI wieku w mieście pojawiła się i funkcjonowała gmina żydowska a Żydzi stanowili około 20%  mieszkańców miasta. W 1531 roku synagoga płaciła 15 florenów podatku. Prawie pół wieku później – w 1576 kwota podatku wynosiła już 60 florenów co wskazuje na to, że zarówno gmina żydowska jak i całe Wojsławice rozwijały się w bardzo szybkim tempie.

Na przestrzeni lat 1595-1608 w Wojsławicach powstaje murowany kościół pw. Św. Michała Archanioła ufundowany przez Mikołaja Czyżewskiego.

W 1629 roku miasto przechodzi we władanie wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza a w latach późniejszych w ręce jego spadkobierców.

W 1636 roku pożar niszczy 64 domy, kolejny pożar wybucha w 1639 roku, następny rok później – w 1640. Do końca XVII wieku Wojsławice płoną co najmniej trzy razy (w 1655, 1664 i 1668).

Z XVII wieku pochodzą akta, które mówią że właścicielem okolicznych miejscowości (Leszczan, Wólki Leszczańskiej oraz prawdopodobnie Maziarni)  był Andrzej Michał Kuropatnicki, który to w tamtym czasie zamieszkiwał we dworze w Wojsławicach.

Kolejnym właścicielem miasteczka był Stefan Stanisław Czarniecki a od 1703 roku Wojsławice odziedziczyła jego córka Zofia Aniela Potocka – żona wojewody wołyńskiego Michała Potockiego.

Na początku XVIII wieku miejscowość zamieszkiwało 37% Żydów, którzy swoją dzielnicę mieli w centrum miasta, w południowej części rynku. W 1761 roku do roku do Wojsławic przybyła żydowska sekta frankistów. Tego samego roku wygnano ortodoksyjnych Żydów, których oskarżono o mord rytualny. W wyniku procesu skazano na śmierć rabina oraz 4 „starszych” – przedstawicieli gminy żydowskiej. Frankistów zdziesiątkowała wkrótce czarna ospa i opuścili te tereny już w 1763 roku.

Ortodoksyjni Żydzi powrócili do Wojsławic w 1780 roku, na południe od rynku powstała dzielnica żydowska, w której w 1780 roku wybudowano murowaną bożnicę. W 1890 roku wybudowano obok drugą bożnicę (obecna Synagoga) a na terenie gminy znajdowały się dwa cmentarze. Na 11 lat przed wybuchem II wojny światowej Wojsławice zamieszkiwało 57% Żydów.

Ale cofnijmy się jeszcze do roku 1779. Wtedy to właśnie miasto po raz kolejny zmieniło właściciela. W spadku otrzymała je Humbelina z Potockich Kurdwanowska.  Ponieważ chciała szybko odbudować miasto, które po raz kolejny strawił pożar (pożary zdarzały się dość często) zezwoliła na ponowne osiedlenie się Żydów, dając im jednocześnie szereg ulg.

Następnie zadłużone przez dzieci Humbeliny dobra odkupił Wojciech Poletyłło, kasztelan chełmski, twórca magnackiej fortuny zwanej potocznie „państwem wojsławickim”. Poletyłłowie powiększali majątek skupując sąsiednie wsie i rozwijając gospodarkę rolną. W rękach tej rodziny Wojsławice pozostały aż do 1923 roku.

Od 1783 roku kiedy to umiera Humbelina Kurdwanowska zamek popada w ruinę. W 1819 roku rynek zostaje wybrukowany gruzem z zamku. Ołtarz z kapicy zamkowej zostaje przeniesiony do kaplicy przy kościele.

W pierwszej połowie XIX wieku Alojzy Poletyłło, senator Królestwa Kongresowego rozbudował dwór oraz zbudował browar, gorzelnię, octownię, fabrykę sukna i fabrykę narzędzi rolniczych. We wsi Huta funkcjonowały: huta szkła i piec wapienniczy. Miasto było bardzo zaniedbane: ulice i rynek nie posiadały bruków, brak studni, zabudowa wyłącznie drewniana, chaotyczna, typu wiejskiego.

W 1863 roku oddział wojsk rosyjskich dokonał napadu na miasteczko. Splądrowano i zniszczono pałac Poletyłłów.

W 1869 roku Wojsławice zostają pozbawione praw miejskich przez władze carskie, których nie udało się już odzyskać do dnia dzisiejszego.

XX wiek.W 1904 roku we wsi powstaje ochotnicza straż pożarna. Rok później Wojsławice po raz kolejny stają w płomieniach. W 1906 roku powstaje kasa – pierwszy bank spółdzielczy w Wojsławicach.

W trakcie I wojny światowej Wojsławice stają się terenem działań wojennych. W okolicznych walkach zginęło około 1400 żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Również w trakcie wojny Wojsławice trawi kolejny pożar, zniszczona zostaje część rynku, ul. Chełmskiej i Krasnystawskiej a majątek Poletyłłów chyli się ku upadkowi. I tak na początku lat dwudziestych majątek zostaje rozparcelowany, folwark się rozpada a park zostaje wycięty.

W latach 30-stych trwa budowa drogi z Wojsławic do Chełma. Ważną rolę odgrywa kolej, która dwa razy dziennie kursuje do Hrubieszowa.

W 1932 roku na terenie wsi powstały dwie komórki Komunistycznej Partii Polski. Wojsławice przed II wojną światową liczyły ok. 3200 osób – Polaków, Żydów i Ukraińców.

W 1936 roku w młynie gospodarczym, znajdującym się przy ul. Krasnystawskiej uruchomiony zostaje generator prądu, który dostarcza elektryczność do kilku pobliskich gospodarstw.

Po wybuchu II wojny światowej przez Wojsławice przechodziły liczne oddziały wojska polskiego ze składu Frontu Północnego idące z rejonu Chełma na południe, w stronę Zamościa i Tomaszowa, m.in. grupa operacyjna kawalerii gen. Andersa po walkach w rejonie Sawina. WMajdanie Ostrowskim 20 września 1939 roku stacjonowała 41 dywizja piechoty gen. W. Piekarskiego, przeprowadzając reorganizację.

25 maja 1940 Schutzstaffel rozstrzelało 12 osób a około 100 wywieziono do Niemiec. W trakcie II wojny światowej wymordowano całkowicie miejscową ludność żydowską. W 1942 roku nad rzeką Wojsławką rozstrzelano 100 Żydów. Na skutek zapruszenia ognia przez ukrywające się żydowskie dzieci płonie zabudowa między Synagogą a Krzyżówkami. Niemcy rozbierają fragment kolejki między Wojsławicami a Uchaniami.

W Wojsławicach powstała siatka AK i BCh. W 1941 roku zorganizowano we wsi komórkę organizacji komunistycznej „Czerwona Partyzantka” (1942 rok, działał oddział pod dowództwem „Jurka”). W okolicy działała również grupa partyzancka dowodzona przez Konstantego Mastalerza ps. Stary (bitwa pod Nowym Folwarkiem – czerwiec 1942, 10 kwietnia 1944 roku zniszczenie niemieckiego urzędu pocztowego, inne akcje: likwidacja posterunków policji, urzędów gminnych i mleczarni kontyngentowych). W 1943 roku, w akcji prowadzonej przez Witolda Fałkowskiego ps. Wik, zniszczono urząd gminny w Wojsławicach, spalono wykazy kontyngentowe i rozbito mleczarnię.

W 1944 roku odbywa się kolejna egzekucja Żydów, którzy zostali schwytani w bunkrze koło Starego Majdanu.

17 kwietnia 1944 roku oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i AL, pod dowództwem por. Witolda Fałkowskiego „Wika” i komendanta miejscowego rejonu AK, stoczyły bitwę o Wojsławice. W nierównym boju odpierają znacznie liczebniejsze wojska hitlerowskie i tym samym powstrzymują akcje pacyfikacyjną.

Wojsławice zostały wyzwolone 24 lipca 1944 roku przez oddziały 3 Armii Gwardyjskiej I Frontu Ukraińskiego.

Po wojnie w 1947 roku do Wojsławic dociera elektryczność. W latach 1956-58 zostaje rozebrany pałac Poletyłłów a w 1961 roku w miejscu pałacu powstaje nowy budynek szkoły.

W latach 50-tych powstaje obecny budynek remizy strażackiej.

W 1962 roku w Wojsławicach powstaje wodociąg. W 1968 roku zostaje wybudowany budynek Gminnego Centrum Kultury.

W latach 80-tych naprzeciwko szkoły powstaje blok mieszkalny natomiast w centrum rynku, w pobliżu przystanku PKS buduje się dom handlowy „Wojsław”

W 2006 roku w centrum rynku,na miejscu gdzie ma powstać budynek ratusza rozpoczynają się prace archeologiczne. W 2010 roku rusza budowa obiektu, który na początku 2014 roku zostaje oddany do użytku. Uroczyste otwarcie nastąpiło 25 kwietnia 2014 roku.